Terugblik Marjan Slob

Terugblik Marjan Slob
Vanuit je binnenwereld beleef je de wereld. In dat verband gaat het ook over ‘hoe weten of we echt contact met elkaar hebben’. Daarbij kwam ze het werk van Ludwig Wittgenstein tegen. Woonachtig in Wenen wilde die aanvankelijk een taal die zo zuiver was dat je er geen speld tussen kon krijgen. Van hem is de uitspraak  ‘waarover je niet kunt spreken, kun je beter zwijgen’.  In Cambridge sloeg hij echter om. De taal die we delen maakt dat we elkaar kunnen begrijpen en verbonden zijn in het doen. Taal is meer dan woorden, is elke expressievorm. Je wordt groot binnen een gemeenschap. ‘De grenzen van de taal zijn de grenzen van mijn wereld’, zei Wittgenstein. Maar het komt niet van binnen naar buiten, maar eerst van buiten naar binnen. Ze worstelt nog steeds met de vraag hoe ze taal geeft aan haar binnenwereld. Denken/voelen we hetzelfde over bijvoorbeeld een begrip als lankmoedigheid? Dat moet je in het onderlinge contact aftasten. 

Ad merkt op dat we in de huidige tijd veelal in verschillende ‘werelden’ verkeren, maar eigenlijk een gemeenschappelijke taal zoeken. Zijn we nog in staat en bereid met andere werelden te communiceren. Marjan maakt zich zorgen over de schrille toon in het publieke gesprek. Er is sprake van haat en neiging tot overdrijving. Daar gaan vaak zorgen en verdriet achter schuil. Maar niet alles is bar en boos. Daarom wil zij mensen erop wijzen dat er ook veel goede dingen in het leven zijn. Zo is er ook vriendelijkheid onder gewone mensen als je daar op let. Dat kun je ook zelf toepassen. Ondanks oorlogen zoals in Oekraine en Gaza en de bedreiging van natuur en de biodiversiteit is er ook reden voor hoop. Daar moeten we vaker acht op geven.
Op de vraag naar haar motto als Denker des Vaderlands antwoordt Marjan ‘ruim denken’. Je moet meerstemmigheid toelaten in je binnenruimte. Meerstemmigheid gaat wel samen met relativisme. Overigens heeft zij voor haar waarden en opvattingen geen vaste grond onder haar voeten. Zij kan het niet bewijzen, er is geen leerstelligheid. Door Ad gevraagd wat zij vindt van de uitspraak van Jaap Smit dat we in onze samenleving een kompas nodig hebben, meent zij dat er zeker een kompas moet zijn. Dat bestaat ook in samenlevingen, alleen is dat een menselijk kompas. Sommigen zullen een ander kompas hebben. Landen als Rusland en China hebben heel andere opvattingen dan wij in het Westen over bijvoorbeeld mensenrechten en vrijheid van expressie en denken juist vanuit het collectief. Filosofie begint en eindigt met de vraag “we leven en wat moeten we er mee, hoe doe je het goed’’. We moeten daarbij niet te snel denken dat je een ander begrijpt.

Op de vraag ’kan iedereen wel ruim denken’ antwoordt Marjan dat sommige mensen het zo druk hebben met te overleven dat zij daar niet aan kunnen toekomen. Het zou helpen als er meer ontspanning zou komen in de samenleving wanneer mensen zich veiliger voelen door meer bestaanszekerheid. Voor de mensen die het goed hebben (en dan bedoelt zij niet het Zwitser Leven-gevoel) en gemakkelijker ruim kunnen denken geldt overigens ‘noblesse oblige’: toon die ruimdenkendheid, draag het uit.
Is individualisering een kans of een probleem: zij meent dat dit een kans biedt voor expressie.Tegenover individualisering staat overigens samenwerking. Het is zoeken naar een goede balans tussen die twee. Die is naar haar gevoel wel wat doorgeslagen naar het eerste.

Marjan hecht veel aan Kant’s uitspraak ‘Durf te denken’. Onze begrippen zijn van onszelf. Gevraagd  of we nog mogen hopen op het naar elkaar toekomen van  binnenwerelden gezien het optreden van ‘kwaadaardige bullebakken’ meent zij dat we niet moeten wanhopen. Zoals Donna Hathaway zei: ‘probeer weg te blijven van wanhoop’. Op de vraag wat zij verstaat onder geweten merkt zij op dat integriteit het eerste is waar zij aan denkt. Het is een set van waarden  waar je je naar moet gedragen. Marjan meent dat er geen sprake is van een universele verantwoordelijkheid.
Zij eindigt met het devies: ‘Reality is all we have to love’ hoe moeilijk vaak ook in deze wereld.

Pieter de Savornin Lohman
 
terug